मल्लिकार्जुन खर्गेंमुळे आंबेडकरी चळवळीत उत्साह!

थिंक टँक न्यूज नेटवर्क
मल्लिकार्जुन खर्गे यांची काँग्रेसच्या अध्यक्षपदी बहुमताने निवड झाल्याने देशभरातील आंबेडकरी चळवळीत उत्साह संचारला आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे विचार मानणारा सच्चा अनुयायी, बौद्ध धम्म प्रसारक म्हणून मल्लिकार्जुन खर्गे यांची देशात ओळख आहे. काँग्रेसने खर्गे यांना अध्यक्ष बनवून डॉ.आंबेडकर – गांधी यांच्यातील वर्षानुवर्षांची वादाची दरी मिटविण्याचा प्रयत्न केल्याचीही भावना व्यक्त केली जात आहे.

खर्गे यांचा जीवनप्रवास कसा आहे… त्यांचे आंबेडकरी चळवळीत योगदान काय आहे त्याचा वेध घेण्याचा हा प्रयत्न.

कर्नाटकामधील काँग्रेसचे वरिष्ठ नेते मल्लिकार्जुन खरगे हे भारत देशाचे विद्यमान लोकसभा सदस्य व भारत सरकारमधील माजी रेल्वेमंत्री आहेत. ह्यापूर्वी गुलबर्गा येथून सलग ९ वेळा विधानसभा निवडणूक जिंकलेले खरगे कर्नाटकामधील काँग्रेसचे वरिष्ठ नेते मानले जातात. त्यांचा जन्म २१ जुलै, १९४२ मध्ये झाला. सध्या त्यांचे वय ८० वर्षे आहे. खर्गे यांनी यापूर्वी लोकसभेत विरोधी पक्षनेते म्हणूनही काम पाहिले आहे. सेठ शंकरलाल लाहोटी लॉ कॉलेज (१९६७) येथे त्यांचे कायद्याचे शिक्षण झाले आहे. प्रियांक एम खर्गे, प्रियदर्शनी खर्गे ही त्यांना दोन अपत्ये आहेत.

मल्लिकार्जुन खर्गे यांचा जन्म वरवट्टी, भालकी तालुका, बिदर जिल्हा, कर्नाटक येथे मपण्णा खर्गे आणि साबव्वा यांच्यापोटी झाला. त्यांनी नूतन विद्यालय, गुलबर्गा येथून शालेय शिक्षण पूर्ण केले आणि सेठ शंकरलाल लाहोटी लॉ कॉलेज, गुलबर्गा येथून सरकारी महाविद्यालय, गुलबर्गा येथून कला आणि कायद्याची पदवी प्राप्त केली. त्यांनी न्यायमूर्ती शिवराज पाटील यांच्या कार्यालयात कनिष्ठ म्हणून कायदेशीर सराव सुरू केला आणि त्यांच्या कायदेशीर कारकिर्दीच्या सुरुवातीला कामगार संघटनांसाठी लढा दिला.

2008 च्या कर्नाटक राज्य विधानसभा निवडणुकीत ते कर्नाटक प्रदेश काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष होते. त्यांनी सलग नऊ वेळा (1972, 1978, 1983, 1985, 1989, 1994, 1999, 2004, 2008, 2009) विधानसभा निवडणुकांमध्ये अभूतपूर्व विजय मिळवत सलग 10 निवडणुका जिंकल्या आहेत. मल्लिकार्जुन खर्गे हे 2014-2019 दरम्यान लोकसभेत काँग्रेस पक्षाचे नेते होते.

राजकीय वाटचाल
खर्गे यांनी त्यांच्या राजकीय कारकिर्दीची सुरुवात विद्यार्थी संघटनेचे नेते म्हणून केली, तर गुलबर्गा येथील शासकीय महाविद्यालयात त्यांची विद्यार्थी संघटनेचे सरचिटणीस म्हणून निवड झाली. 1969 मध्ये ते एमएसके मिल्स एम्प्लॉईज युनियनचे कायदेशीर सल्लागार बनले. ते युनायटेड ट्रेड युनियनचे प्रभावी कामगार नेते होते आणि कामगारांच्या हक्कांसाठी लढणाऱ्या अनेक चळवळींचे नेतृत्व केले.

१९६९ मध्ये ते भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील झाले आणि गुलबर्गा शहर काँग्रेस कमिटीचे अध्यक्ष बनले. खर्गे हे गांधी घराण्यातील सर्वात निष्ठावान सरदार मानले जातात. ते एस निजलिंगप्पा यांच्यानंतर अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीचे (AICC) अध्यक्ष बनणारे कर्नाटकातील दुसरे नेते आहेत.

51 वर्षांनंतर काँग्रेसला दलित पक्षाध्यक्ष
खर्गे निवडून आल्याने 51 वर्षांनंतर काँग्रेसला दलित पक्षाध्यक्ष मिळाला आहे. यापूर्वी बाबू जगजीवन राम 1970 मध्ये पक्षाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष बनले होते. जगजीवन राम यांच्या राजकीय कारकिर्दीबद्दल बोलायचे तर ते पाच दशकांहून अधिक काळ प्रदीर्घ होते.

एक विद्यार्थी कार्यकर्ते आणि स्वातंत्र्यसैनिक म्हणून आपल्या सार्वजनिक जीवनाची सुरुवात करून, ते 1936 मध्ये वयाच्या 28 व्या वर्षी बिहार विधान परिषदेचे नामनिर्देशित सदस्य म्हणून आमदार झाले.

त्यानंतर ते 1936 मध्ये डिप्रेस्ड क्लासेस लीगचे उमेदवार म्हणून उभे राहिले. 10 डिसेंबर 1936 रोजी ते पूर्व मध्य शहााबाद (ग्रामीण) मतदारसंघातून बिहार विधानसभेवर बिनविरोध निवडून आले. 1937 मध्ये काँग्रेस सरकार सत्तेवर आले. तेव्हा जगजीवन राम यांची शिक्षण आणि विकास मंत्रालयात संसदीय सचिव म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.
मात्र, 1938 मध्ये त्यांनी संपूर्ण मंत्रिमंडळासह राजीनामा दिला.1970 ते 1972 पर्यंत या पदावर होते.

जगजीवन राम 1946 मध्ये पुन्हा बिनविरोध निवडून आले. 2 सप्टेंबर 1946 रोजी त्यांना अंतरिम सरकारमध्ये कामगार मंत्री म्हणून समाविष्ट करण्यात आले. त्यानंतर जवळपास ३१ वर्षे ते केंद्रीय मंत्रिमंडळाचे सदस्य राहिले. 1937 पासून त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली. ते 1940 ते 1977 पर्यंत अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीचे सदस्य होते. 1948 ते 1977 या काळात ते काँग्रेस कार्यकारिणीत होते. ते 1950 ते 1977 या काळात केंद्रीय संसदीय मंडळावर होते. स्वातंत्र्यानंतर 1970 मध्ये ते काँग्रेसचे पहिले दलित अध्यक्ष म्हणून निवडून आले.

मल्लिकार्जुन खरगे यांना ५० वर्षांचा अनुभव
मल्लिकार्जुन खरगे हे काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेतेही राहिले आहेत. त्यांची राजकीय कारकीर्दही ५० वर्षांपेक्षा जास्त आहे. खर्गे यांनी कर्नाटकातील गुलबर्गा येथून राजकीय कारकिर्दीला सुरुवात केली. एका मुलाखतीत त्यांनी पक्षाचे पोस्टर लावून राजकारण केल्याचे सांगितले होते. 1972 मध्ये ते पहिल्यांदा आमदार म्हणून निवडून आले. तेव्हापासून ते 2008 पर्यंत सातत्याने आमदार म्हणून निवडून आले आहेत.

2009 मध्ये पक्षाने त्यांना गुलबर्गा लोकसभा मतदारसंघातून उमेदवारी दिली. खरगे विजय मिळवून लोकसभेत पोहोचले. 2014 मध्ये मोदी लाटेतही खर्गे यांनी आपली जागा कायम ठेवली होती. खरगे हे नऊ वेळा आमदार राहिले आहेत. खर्गे यांच्या पश्चात पत्नी राधाबाई, तीन मुली आणि दोन मुलगे असा परिवार आहे. त्यांचा एक मुलगा कर्नाटकातील बंगलोर येथे हॉस्पिटल चालवतो. दुसरा मुलगा राजकारणात सक्रिय आहे.

मनमोहन सिंग सरकारमध्ये केंद्रीय मंत्री
मनमोहन सिंग यांच्या नेतृत्वाखालील संयुक्त पुरोगामी आघाडी सरकारमध्ये (यूपीए) खरगे यांनी केंद्रीय कॅबिनेट मंत्री म्हणून कामगार आणि रोजगार, रेल्वे आणि सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण ही खाती सांभाळली होती. जून 2020 मध्ये, ते कर्नाटकमधून राज्यसभेवर बिनविरोध निवडून आले. त्यांनी गेल्या वर्षी फेब्रुवारीमध्ये गुलाम नबी आझाद यांची जागा घेतली. जेव्हा जेव्हा दलित मुख्यमंत्र्यांनी त्यांना कर्नाटकात दावेदार म्हणून प्रोजेक्ट केल्याची चर्चा होते, तेव्हा ते अनेकदा म्हणाले, “तुम्ही पुन्हा पुन्हा दलित का म्हणत आहात? असे म्हणू नका. मी काँग्रेसवासी आहे.

मृदू आणि सौम्य स्वभावाने खरगे कधीही कोणत्याही मोठ्या राजकीय समस्येत किंवा वादात अडकले नाहीत.

धम्मकार्यात सक्रिय
मल्लिकार्जुन खरगे हे सिद्धार्थ विहार ट्रस्टचे संस्थापक-अध्यक्ष आहेत. त्यांच्या पुढाकारातून कर्नाटकातील गुलबर्गा येथे बुद्ध विहार बांधण्यात आले आहे. या बुद्ध विहाराला भेट देण्यासाठी दररोज शेकडो बांधव येत असतात. हे बुद्ध विहार गुलबर्ग्यापासून सहा किलोमीटर अंतरावर आहे आणि गुलबर्गा विद्यापीठाच्या परिसराजवळ आहे.

हा विहार एक आरसीसी रचना आहे जो पूर्णपणे इटालियन पांढर्‍या संगमरवराने झाकलेला आहे. विहारामध्ये सांची, सारनाथ, अजिंठा आणि नागपूरच्या बौद्ध केंद्रांमधील वास्तुकलेचा सुंदर मिलाफ आहे. सुरुवातीला लहान स्वरूपात विहाराचे बांधकाम 2002 मध्ये सुरू झाले परंतु ट्रस्टने आपला विचार बदलला आणि एक मोठा बौद्ध विहार बांधण्याचा निर्णय घेतला. जो दक्षिण भारतातील सर्वोत्तम आहे.
गुलबर्गा विहार एकूण 70 एकर जागेवर पसरलेला आहे आणि त्याची मुख्य रचना 18 एकरांवर पसरलेली आहे.

तळघरात ध्यान केंद्र असून पहिल्या मजल्यावर भगवान बुद्धांचा चैत्य आहे. त्याच्या घुमटाची उंची 70 फूट आणि व्यास 59 फूट आहे. याशिवाय मुख्य इमारतीच्या कोपऱ्यात ४८ फूट उंच चार अशोकस्तंभ आहेत. इतर आकर्षणांमध्ये 2,500 आसन क्षमता असलेले 100-100 फूट ओपन-एअर थिएटर आणि विहाराभोवती चार मोठे सांची दरवाजे बांधले आहेत.

खरगे काँग्रेसला तारणार?
मल्लिकार्जुन खरगे हे संसदीय कामकाजात अनेकदा आक्रमक रुपात दिसले आहेत. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या विविध चुकीच्या धोरणांवर खरगे यांनी अनेकदा कठोर भाष्य केले आहे. आक्रमक परंतु अभ्यासू नेता म्हणून खरगे यांच्या कार्यपद्धतीचा आता कस लागणार आहे. खरगे हे काँग्रसचे अध्यक्ष झाल्याने काँगेस पक्षातील आंबेडकरवादी पदाधिकारी, कार्यकर्ते आनंदित झाले असले तरी खरगे यांच्यामुळे काँग्रेसला दलीत, वंचित, बहुजन समाजाचा मोठा पाठिंबा मिळेल अशीही चर्चा होताना दिसत आहे.